Zespół Aspergera

PrzezPiotr

W cyklu publikacji postaramy się przybliżyć Państwu problematykę zespołu Aspergera. Zapraszamy do lektury!

1.1 Zespół Aspergera – definicje

Na początku lat czterdziestych XX w, dwóch lekarzy, niezależnie od siebie, użyło pojęcia „autyzm”, opisując podobną grupę symptomów zaobserwowanych u grupy wybranych dzieci. 

Jednym z nich był austriacko-amerykański psychiatra L. Kanner, który w 1943 roku opublikował artykuł pt.Autystyczne zaburzenia kontaktu afektywnego,wprowadzając termin „autyzm wczesnodziecięcy” dla nazwania zaburzeń występujących u jedenaściorga dzieci charakteryzowały się one m. in. wyraźnym izolowaniem się od otoczenia, specyficznym zaburzeniem mowy lub jej brakiem, występowaniem stereotypii oraz dysharmonii rozwoju poznawczego (L. Kanner, 1943/2004).

Drugi z lekarzy, austriacki pediatra H. Asperger w swojej pracy doktorskiej z 1943 roku, zatytułowanej „Psychopatia autystyczna okresu dzieciństwa”przedstawił wyniki obserwacji czterech chłopców, u których zauważył wspólne cechy wskazujące na zaburzenia charakteryzujące się występowaniem szczególnych trudności w interakcjach społecznych, w komunikacji werbalnej i ponadprzeciętnym rozwojem specyficznych zainteresowań (H. Asperger, 1944/2005).

Cechy Zespołu Aspergera

Artykuł L. Kannera często przytaczano w różnorodnej literaturze dotyczącej autyzmu, natomiast praca H. Aspergera została zapomniana na dłuższy czas. Dopiero w 1981 r. L. Wing, w artykule opisującym grupę dzieci oraz dorosłych, których zachowanie było  łudząco podobne do zachowania chłopców przedstawionych w pionierskiej pracy H. Aspergera, przypomniała objawy tego zaburzenia i nadała im nazwę „zespół Aspergera”, w skrócie ZA. 

Dwa lata później L. Wing wyodrębniła kliniczne cechy ZA, tj. :

  • pedantyczna, repetytywna mowa,
  • naiwny, nieadekwatny do sytuacji, jednostronny typ interakcji,
  • brak empatii,
  • uboga komunikacja pozawerbalna,
  • fascynacja pewnymi tematami,
  • niezdarność motoryczna i przyjmowanie niezwykłej postawy (T. Attwood 2006, s. 14-15). 

Duże znaczenie w tworzeniu definicji ZA miała publikacjaL. Wing pt. „Związek między zespołem Aspergera i autyzmem Kannera”,w której autorka omówiła różnice i podobieństwa w poglądach obydwu lekarzy na temat autyzmu. Uczeni jako główną cechę autyzmu wymieniali problemy w interakcjach międzyludzkich, zaburzenia komunikacji, izolację, a także podkreślali zachowania stereotypowe, szczególne zainteresowania, niechęć do zmian i niezwykłe umiejętności. Każdy z nich zauważył w swej pracy istotne cechy, jakich nie zaobserwował drugi. L. Kanner jako pierwszy wymienił trudności w uogólnianiu znaczenia słów, charakterystyczne właściwości języka, np. echolalia, zaś chłopcy badani przez H. Aspergera w mowie potocznej posługiwali się bogatym, poprawnym słownictwem, bardziej zbliżonym do mowy osób dorosłych. Z kolei H. Asperger, jako pierwszy wymienił występowanie cech wyjątkowej komunikacji pozawerbalnej, tj. specyficzną mimikę, spojrzenie, mowę ciała, jakość głosu, dobór słów oraz podał przykłady obsesyjnego zbierania niepotrzebnych rzeczy. Osoby przez siebie opisane, przedstawiał H. Asperger jako osobliwych myślicieli, ale zakładał możliwość przystosowania społecznego i być może zrobienia przez nich kariery naukowej w przyszłości. L. Kanner omawiał zwinność i precyzję, w posługiwaniu się przez dzieci autystyczne przedmiotami, natomiast H. Asperger był zdania, że ich relacje zarówno z ludźmi jak i z przedmiotami były zaburzone (U. Frith 2005, s. 17-19).

Uznanie w 1994 roku zespołu Aspergera za odrębne zaburzenie stało się przełomowe dla diagnozowania tego schorzenia. Funkcjonowanie osób z ZA wykazuje wiele podobieństw do funkcjonowania osób z autyzmem, lecz jednocześnie różni się pod wieloma względami.  Najistotniejszą obecnie różnicą dla definicji zespołu Aspergera jest fakt, że u dotkniętych nim dzieci nie zauważa się opóźnienia rozwoju języka, oraz odchyleń od normy w rozwoju intelektualnym. Jednak w późniejszym wieku pojawiają się natręctwa oraz problemy w funkcjonowaniu społecznym, które mają również miejsce u osób, u których wcześniej zdiagnozowano autyzm. Charakterystyczne jest to, że osoby z ZA są poddawane diagnozie znacznie później, niż osoby z autyzmem, nierzadko jako uczniowie wyższych klas szkoły podstawowej lub osoby dorosłe. W późniejszym wieku, wraz ze wzrostem potrzeb w kontaktach z rówieśnikami, problemy z komunikacjąwzmagają się, a nasilające się specyficzne zainteresowania są bardziej widoczne poza domem (U. Frith, 2008, s. 31).

Zdania ekspertów są obecnie podzielone i trwają dyskusje, czy zespół Aspergera i autyzm należy zaliczać do jednej kategorii diagnostycznej. Wydaje się jednak, że większość badaczy jest skłonna traktować obie te przypadłości jako dwie oddzielne kategorie tego samego zaburzenia, przy czym zespół Aspergera stanowiłby jego łagodniejszą formę. Wielu specjalistów uważa,  że osoba z ZA, która posługuje się płynną mową, nie izoluje się, żyje w optymalnych dla siebie warunkach tj. ma zapewnione wsparcie otoczenia, możliwość realizacji swoich zainteresowań, może osiągnąć dobry standard życia, a obdarzona do tego wysokim ilorazem inteligencji, czy zdolnościami twórczymi, może odnieść duży sukces zarówno w życiu osobistym jak i zawodowym (U. Frith, 2008, s. 32).

Przełom w definiowaniu  ZA nastąpił po 1993 roku (włączenie ZA do DSM-IV), kilka lat po tym, jak w 1989 roku C. i Ch. Gillbergowie zaproponowali, aby za kluczowe uznać sześć grup objawów: 

  • zaburzenia wzajemnych interakcji społecznych, 
  • wąskie zainteresowania, 
  • powtarzające się rutynowe zachowania lub rytuały, 
  • zaburzenia ekspresji i rozumienia języka i mowy, 
  • zaburzenia komunikacji niewerbalnej, 
  • niezgrabność ruchowa (A. Rynkiewicz 2009, s. 14-15).

Obecnie dla definiowania ZA najczęściej stosowane są dwie klasyfikacje diagnostyczne:

  1. DSM-IV-TR TM – 299.80, Diagnostic and Statistical, Manual of Mental Disorders Fourth Edition, Text Revision DSM-IV-TR, American Psychiatric Association,  tj. Statystyczno-Diagnostyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych, Wersja DSM-IV, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA, 2000 s.80). 
  2. ICD – 10,  F84.5,  International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, World Health Organization, Rewizji dziesiątej Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (WHO, T-I. 2008, s. 249)(A. Rynkiewicz 2009, s. 16).

Według  DSM-IV – TR aby stwierdzić ZA muszą występować następujące symptomy: 

  1. Brak występowania (istotnego z punktu widzenia klinicznego) opóźnienia rozwoju języka i mowy.
  2. Brak występowania (istotnego z punktu widzenia klinicznego)
    • opóźnienia rozwoju funkcji poznawczych,
    • odpowiednich do wieku zdolności samoobsługowych,  
    • zachowań adaptacyjnych (poza interakcjami społecznymi), a
    • w młodszym wieku zainteresowania otoczeniem.
  3. Ciągle powtarzające się, ograniczone, stereotypowe zachowania oraz obsesyjne szczególne zainteresowania i aktywności. 
  4. Upośledzenie funkcjonowania  w społeczeństwie, na gruncie zawodowym czy innym, równie ważnym, wynikające z występowania powyższych zaburzeń.
  5. Brak występowania innego uogólnionego zaburzenia rozwojowego oraz schizofrenii (T. Attwood 2012, s. 51).  

Z kolei w ICD-10  wymieniane są następujące symptomy, wystąpienie których jest kluczowe dla rozpoznania ZA: 

  1. Nieprawidłowe funkcjonowanie w interakcjach społecznych (co najmniej w dwóch sferach poniżej):
    • nieumiejętność nadawania i odbierania sygnałów pozawerbalnych, 
    • trudność w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi,
    • brak potrzeby dzielenia się radościami, osiągnięciami oraz zainteresowaniami z innymi, 
    • brak społecznej i emocjonalnej wzajemności. 
  2. Brak występowania (istotnego z klinicznego punktu widzenia) opóźnienia w rozwoju mowy i rozwoju funkcji poznawczych.   
  3. Występowanie intensywnych, ściśle określonych zainteresowań, lub ujawnienie ograniczonych, powtarzających się stereotypii w zachowaniu, zainteresowaniach, lub aktywności. (minimum jedna z wymienionych)
  4. Brak występowania innego uogólnionego zaburzenia rozwojowego oraz schizofrenii (T. Attwood 2006, s. 172).

W obu klasyfikacjach zauważalne są podobieństwa w zaszeregowaniu i występowaniu grup objawów ZA. Symptomy diagnostyczne ZA oraz inne, często występujące, ale nie biorące udziału w rozpoznaniu ZA, zostaną omówione bardziej szczegółowo w następnym wpisie.